Definitie van ‘freelancer’ gaat er ooit toch eens moeten komen

Nextconomy sprak met Katrien Penne , onderzoeker in het team “economie, innovatiebeleid en duurzaam ondernemerschap” voor de Stichting Innovatie & Arbeid die ressorteert onder de Sociaal Economische raad van Vlaanderen (SERV). Zij stond in voor de research en de puike redactie van zowel het eerste (2017) als het tweede ( 2023) rapport ‘Freelance ondernemen in Vlaanderen’.

Relevant

In een eerdere bijdrage op Nextconomy las je al een samenvatting van deze vlot toegankelijke en goed gestructureerde studie. Het rapport is eigenlijk ook interessant voor elke freelancer die zich wil informeren over zijn behoeften, uitdagingen en opportuniteiten. Alle relevante begrippen en actuele issues van het freelance ecosysteem komen aan bod, zelfs ‘Nextconomy’. Katrien Penne preciseert dat het hier overigens niet om een klassiek ‘SERV-advies” gaat.

Methode

Als onderzoeker en redacteur bouwde ze verder op haar eerste studie. “Mijn onderzoeksmethode was zowel kwantitatief – via de updates van beschikbare statistieken – als kwalitatief – via een literatuuronderzoek en diverse achtergrondgesprekken met freelancers, opdrachtgevers en experten. Zo had ze ook uitgebreide babbels met onze eigen Marleen Deleu. “Via de zogenaamde ‘sneeuwbalmethode’ kreeg ik gemakkelijk toegang tot andere studies en andere experten en kon ik dieper graven.”

In dit onderzoek definiëren we freelancers als :

zelfstandigen zonder personeel, die als zakelijke dienstverstrekker actief zijn

op tijdelijke-of projectbasis, met uitzondering van de gereglementeerde of vrije beroepen.

“Sinds 2017 is er niet zoveel veranderd voor de freelancer zelf: de uitgangspunten, knelpunten en analyses bleven verrassend genoeg dezelfde.” Maar de omgeving is volgens Katrien Penne daarentegen wel enorm geëvolueerd: Denk aan de coronapandemie, de energiecrisis, de krapte op onze arbeidsmarkt, de digitalisering, de gestage opgang van het platformwerk… “Werkgevers met vacatures willen vooral dat iemand de job klaart, of dat nu een vaste werknemer, een uitzendkracht, een deeltijdse, een student of een freelancer is, maakt hen veel minder uit.”

Definitie

De afwezigheid van een algemeen aanvaarde en eenvormige omschrijving van “freelancer” en het ontbreken van bijhorende statistieken is een opvallende en terugkerende bekommernis in de studie. Dit bemoeilijkt het debat, laat staan het voeren van een proactief beleid.

Nextconomy beschreef vroeger al hoe zowel de vakbonden als de zelfstandigenorganisaties zich om verschillende redenen geroepen voelen om de belangen van ‘freelancers’ te behartigen. Wij kunnen ons niet van de indruk ontdoen dat de sociale partners vanuit hun eigen werking elk een eigen invalshoek en begripsomschrijving hanteren. Aangezien ze elk eigen beleidsaccenten willen leggen lijkt dit logisch. Maar dat leidt er dan wel toe dat hun definities of invalshoeken kunnen verschillen van de definitie die voor dit specifieke informatierapport is overeengekomen. Mede daardoor bestaat het risico dat de meer dan 206.000 Vlaamse freelancers een blinde vlek blijven voor arbeidsmarktonderzoekers, overlegorganen en beleidsmakers.

Net als NextConomy vindt ook Katrien Penne het belangrijk om de freelancers apart te kunnen bekijken als je de arbeidsmarkt onderzoekt. “Meten is weten!” Niet elke zelfstandige is een freelancer en niet elke freelancer is een echte zelfstandige. “Zolang er geen correcte freelancerstatistieken en -data beschikbaar zijn, kan je geen kwalitatieve analyses doen over de eigen positie van de freelancers op de arbeidsmarkt. Zo blijft de positie van de freelancer flou en dat is nergens goed voor.”

“Anderzijds zijn freelancers onderdeel van een bredere beweging die ik de ‘de-standaardisering’ van het werk zou noemen. We zien op alle vlakken een grotere flexibiliteit en het percentage ‘standaard jobs’ – de voltijdse werknemers met een vast contract voor onbepaalde duur – blijft maar dalen. Ook het fenomeen van de zogenaamde ‘fuzzy firm’ laat zich gelden: freelancers zitten niet alleen meer in de ‘flexibele schil’ maar nu ook tot in de ‘kern’ functies van ondernemingen/organisaties. De afbeelding over ‘the extended entreprise’ uit het boek “Mis geen talent” van Marleen Deleu en Mark Van Assema geeft dat idee prachtig weer.”

Steeds meer talent staat niet op de eigen loonlijst en inhuur kan vandaag erg uiteenlopende vormen aannemen.

Beleid

Katrien Penne gaat wel niet zo ver om te pleiten voor een minister die ‘freelance werk’ expliciet in zijn portefeuille zou hebben. De noodzakelijke interesse van de overheid voor freelancers kan je vandaag niet meer beperken tot één enkel beleidsdomein. “Wel integendeel : het gaat hier om zoveel: de de-standaardisering van het traditionele voltijdse werknemersstatuut van onbepaalde duur, de flexibilisering in al zijn vormen, de globalisering en digitalisering van werk… Verder is het relevant om in de regulering (op de verschillende bevoegdheidsniveaus nota bene) van de krappe arbeidsmarkt, van de fiscaliteit, de handelswetgeving , de sociale zekerheid, het ondernemingsrecht en zo meer toch speciaal rekening te houden met deze aparte categorie.”

Voorbeeld

Katrien Penne geeft ons concrete voorbeelden van de gevolgen van het gebrek aan afzonderlijke data over freelancers. Zo steunen beleidsprojecties over de toekomst van werk en nieuwe trends op de arbeidsmarkt te weinig op de arbeidsmarktkennis en -monitoring van het volledige scala aan statuten en werkvormen. In ‘the extended enterprise’ ontbreekt het HR-directies aan het juiste inzicht om bij specifieke knelpunten of situaties de inzet van freelancers te bevorderen of respectievelijk af te remmen.

“Als je bijvoorbeeld weet dat freelancers echt essentieel zijn voor organisaties om flexibel te kunnen schakelen dan voer je best een beleid dat niet alle risico bij de individuele freelancer legt. Dan weet je in welke mate freelancers ‘schokdempers’ zijn bij een crisis of een motor voor de tewerkstelling bij een prille heropleving. Of dan kan je een beleid voeren dat het belangrijke concept ‘goed opdrachtgeverschap’ meer vorm geeft. Denk daarbij aan bepaalde knelpunten in het sociaal statuut, een grotere bescherming in de B-to-B relatie of qua betalingstermijnen.”

Opleiding

Katrien Penne geraakt op dreef: “Verder vind ik het jammer dat er zoveel freelancers zijn die zo gepassioneerd en goed bezig zijn met hun stiel of dienstverlening, maar daarbij zaken als kostprijsberekening, uurtarief, vaste kosten, de administratie of de verkoop en dergelijke schromelijk verwaarlozen of verkeerd aanpakken. Dit tekort van kennis op vlak van bedrijfsbeheer bij zelfstandige starters én freelancers is een reëel probleem. Daar zou het beleid een actiepunt van kunnen maken dat de globale economie en de sociale zekerheid echt ten goede zou komen.” Inderdaad, nu zijn er o.a. diverse vrijwilligersnetwerken van freelancers actief die zich op beperkte schaal en met beperkte middelen inspannen om freelancers daarin bij te staan.

Vooruitdenken

Wat zou dan het ideale ‘vervolg’ zijn van dit rapport? “Ik hoop echt dat er nu wat meer zal ‘bewegen’ op het veld. We moeten echt tot een goede werkdefinitie komen als basis voor wat meer statistische studie en degelijk arbeidsmarktonderzoek dat ook telkens de freelance realiteit moet meenemen. Alles wijst er op dat het aantal freelancers zal blijven groeien.”

Ze verwijst spontaan naar een veelzeggende passage over de blinde vlek in haar rapport op pagina 62: “Het gebrek aan een juridische omschrijving en aan gerichte statistieken, maakt dat weinig arbeidsmarktstudies een afgelijnd beeld van de inzet van freelancers bieden. Meestal wordt een onderscheid naar beroepsstatuut van de werkenden gemaakt, waarbij freelancers impliciet een onbepaald deel uitmaken van de monitoring van de zelfstandigen. De concrete verwijzing naar de inzet van freelancers maakt dan bijvoorbeeld hoogstens deel uit van een inleidende, niet-limitatieve opsomming van mogelijke flexibele statuten. Ook deze laatste term dekt evenwel verschillende ladingen en er bestaat een breed gamma aan flexibele arbeidsformules.”

Bouwsteen

Bij Nextconomy vinden we het positief dat een dergelijk SERV-rapport überhaupt bestaat en dat het regelmatig geüpdatet zal worden. De sociale partners van de SERV signaleren hiermee dat ze aandacht willen besteden aan de freelancer. We beseffen wel dat ze het over veel aspecten (nog) niet eens zijn , gaande van de wetgeving rond schijnzelfstandigheid over de flexibilisering tot het platformwerk in zijn vele, soms onbekende gedaanten.

Meer weten?

Katrien Penne is een van de gastsprekers op de eerste NextConomy Total Workforce Summit op 30 november in Brussel. Ben je HR-directie, Talent Acquisition Manager of Inkoper van HR-diensten? Kijk dan hier voor alle informatie en om je al aan te melden!