Platformwerk onder de loep van de werkgevers

Inhoud

Het rapport schetst de regelgevingscontext en de voordelen en de uitdagingen in verband met “platformwerk. Tegelijk houdt het rekening met de grote verscheidenheid aan bedrijfsmodellen, werksituaties en contractuele regelingen die daar bestaan.

Op lokaal en nationaal niveau zijn ondertussen diverse hervormingsprocessen aan de gang.. De auteurs beseffen dat nieuwe hervormingsinitiatieven voorzichtig moeten zijn met het voorschrijven van alomvattende oplossingen. Een verkeerde beleidskeuze kan ook al eens schadelijke of onbedoelde gevolgen hebben…

Het document biedt ook inspiratie om het huidige beleidsdebat over platformwerk goed te positioneren in de context van economische en sociale trends rond de “tweestrijd” tussen flexibiliteit en zekerheid, tussen vraag en aanbod, tussen de verschillende belangen van burgers en bedrijven. Verder willen hun beleidsaanbevelingen er ook toe leiden dat platformwerk kan bijdragen tot de VN-doelstellingen voor duurzame ontwikkeling (SDG’s).

Maar het blijft  een feit dat de rechtstreeks betrokkenen zeer heterogene behoeften hebben waar het gaat om flexibel, loon-per-project werk, vooral gezien de enorme verscheidenheid aan lokale en nationale regelingen, bedrijfsdoelen en werknemersprofielen in de verschillende sectoren…

Kenmerken

In wezen is platformwerk een van de vele vormen van arbeidsorganisatie die de laatste jaren, dankzij de digitale technologie, voor een steeds grotere groep werknemers toegankelijk werd.  Platformwerk is en blijft een duurzame en sterke kracht voor het creëren van economische kansen.

Maar zoals elke andere manier van werken wordt de organisatie van platformwerk voortdurend geconfronteerd met soms prangende vragen in verband met fundamentele arbeidsrechten, werkvoorwaarden en beloning, veiligheid en gezondheid op het werk, sociale zekerheid, sociale dialoog, klachtenregelingen en arbeidsmarktbemiddeling.

Het rapport bevat 8 interessante stellingen die de teneur van het rapport ook goed capteren.

1. Platformwerk levert waardevolle diensten aan consumenten, in de ene gemeenschap al meer dan in de andere en is zo een belangrijke motor voor economische ontwikkeling.
2. Platformwerk biedt mensen die buiten de traditionele arbeidsmarkt vallen de mogelijkheid om een inkomen te verwerven wanneer andere sociale ondersteuning niet meteen beschikbaar is.
3. Op macroniveau weerspiegelt platformwerk op specifieke arbeidsmarkten ten dele de bestaande kloof tussen het beschikbare aanbod van werk en de vraag naar werk.
4. Platformwerk is per definitie heterogeen: van webgebaseerde en locatiegebaseerde platforms tot een hele reeks andere categorieën, elk in een afzonderlijk ecosysteem met een enorme diversiteit aan werk en met verschillende niveaus van regelgeving.
5. Ondanks zijn complexe omvang en diverse markten wordt nu algemeen aanvaard dat platformwerk weliswaar een zeer bescheiden maar toch blijvend kenmerk van de arbeidsmarkten is.
6. Een overweldigend aantal platformwerkers waarderen de flexibiliteit om hun werk zelf te kunnen bepalen en aan te passen en tonen zich tevreden over hun autonomie.
7. Platformen kunnen een succesvolle overgang van de informele naar de formele economie bevorderen dankzij schriftelijke overeenkomsten, digitalisering van de transacties, de gecentraliseerde infrastructuur, veilige betalingssystemen en de traceerbaarheid.
8. Bij sommige vormen van platformwerk kunnen we op nationaal en subnationaal niveau en binnen en buiten het traditionele sociaal overleg spreken van een aanzienlijke innovatie op het vlak van het sociaal beleid

Deskundig commentaar

Maar we  vroegen ook aan onderzoekster dr. Deborah Giustini een inhoudelijke reactie.

“De regelgever moet erg waakzaam zijn: beleidsinitiatieven of bemiddelingspogingen die tot doel hebben het platformwerk te ‘verbeteren’ moeten altijd rekening houden met de specifieke aard van de behoeften en de mogelijke gevolgen voor het maatschappelijk middenveld. Er bestaat altijd een risico dat nieuwe regels niet de verwachte resultaten opleveren en zelfs nadelig werken voor zowel de autonomie van de werknemers als voor de resultaten van de betrokken bedrijven.

We mogen ons niet laten verleiden tot het omarmen van platformwerk als het wondermiddel voor een grotere inclusieve toegang tot de arbeidsmarkt. Digitale platforms bieden weliswaar enorme mogelijkheden, maar het is niet zo dat de innovatie in de wereld van het werk alleen maar positief is.

Volgens  sommigen vergemakkelijken platforms de meritocratische economische participatie. Ze stroomlijnen het probleem van de ontoegankelijke arbeidsmarkt voor bepaalde groepen – vrouwen, migranten, ouderen, laaggeschoolden en jonge werknemers. Dit discours bevordert een pro-gig omgeving door alternatieve werkvormen voor te stellen als oplossing tegen uitsluiting langs lijnen van geslacht, leeftijd, etniciteit, vaardigheden of werkloosheid. Dit discours vertegenwoordigt echter enigszins een kosmetische remedie die enkel de symptomen van moeilijke arbeidsmarktparticipatie cureert, in plaats van de oorzaken achter bestaande structurele dimensies van ongelijkheid – zoals genderdiscriminatie – fundamenteel aan te pakken.

Platformwerk is geen wondermiddel voor de ziekten van de hedendaagse arbeidsmarkten. Er bestaat trouwens nog geen pasklare oplossing voor de problemen die gepaard gaan met digitaal bemiddeld werk – van het gebrek aan bescherming van arbeidsrechten en de collectieve vertegenwoordiging tot het algoritmisch beheer. (Deborah Giustini)

Als we blijven toegeven aan een verdere ongebreidelde flexibilisering van de arbeidsmarkten binnen onze geavanceerde industriële democratieën ter wille van de concurrentie op de vrije markt bestaat het risico dat we de toestand voor die zwakkere groepen nog verergeren.

We mogen niet vergeten dat de platformeconomie gedijt op vormen van flexibiliteit die werkers gevangen houden in “onzichtbare arbeid”. Door het bereik van het “digitale kapitalisme” wordt flexibiliteit vaak aangeprezen als onderdeel van de motivatie van werkers om zich in te laten met platforms, om autonomie en controle te krijgen over het tempo en de inhoud van hun werk, en dit in tegenstelling tot minder flexibele, traditionele werkplekken. Maar een ongecontroleerde digitalisering zal ook reguliere banen vervangen, waardoor meer mensen gedwongen worden onder slechtere omstandigheden te werken. Zo neemt het risico op werkende armen toe. De onregelmatigheid en instabiliteit van platformwerk kan werknemers ertoe dwingen op meerdere platforms te werken, of langer te werken om voldoende werk en dus inkomen te krijgen. Aangezien  de gewenste taken niet steeds onmiddellijk beschikbaar zijn, verliezen velen ook nog aanzienlijke onbetaalde tijd aan het zoeken ervan en het omgaan met de aanvragers.

Voeg daar nog het algoritmisch beheer aan toe: bepaalde mechanismen van digitaal toezicht kunnen  de minder betrokken profielen gaan bestraffen of deactiveren. We merken ook dat de praktijk van niet-standaard en onvoorspelbaar werk steeds ‘gewoner’ gevonden wordt.  Dit verstoort echter de werk-privé-schema’s omdat de werkers zelf voortdurend beschikbaar moeten blijven om te voorkomen dat ze uit het platform worden gezet.

Platformwerk kan zeker een opstap bieden naar de reguliere arbeidsmarkt, maar moeten we er dan niet minstens voor zorgen dat deze inspanningen in de ‘deeleconomie’ meetellen voor de opbouw van socialezekerheidsrechten?”

Ondertussen…

Haar woorden waren nog niet koud of we namen kennis van een nieuw “Globaal Manifesto voor fairer platformwerk” vanuit de Britse denktank Fairwork. Meer dan 200 ondertekenende arbeidsmarktonderzoekers vragen de Internationale Arbeidsorganisatie om hun aanbevelingen vast te klikken in een conventie met minimale werkvoorwaarden voor platformwerkers. Ze vatten alles samen onder vijf criteria: Fair loon, faire werkomstandigheden, faire contracten, fair management en faire  vertegenwoordiging…