SERV adviseert beleidsmakers out of the box te denken: de inzet van freelancers is niet meer beperkt tot één enkel domein

Opzet van het nieuwe onderzoek

Het eerste rapport uit 2017 blijft een basisrapport om de problematiek van de freelancers in Vlaanderen te benaderen. Eerder dan dit opnieuw te herhalen of herformuleren, heeft SERV er daarom voor geopteerd het eerste rapport als onderdeel van een tweeluik te hanteren.

Vertrekkend van de bevindingen en topics van vijf jaar geleden, bevat dit nieuwe rapport een overzicht van de belangrijkste evoluties en tendensen die zich sedertdien voordoen, kwantitatief en kwalitatief. Het gaat zowel om de impact van gebeurtenissen als de coronapandemie, de Oekraïne- en energiecrisis, als globale trends die zich al langer laten gelden zoals de krapte op onze arbeidsmarkt, individualisering, globalisering en digitalisering. Ook wordt stil gestaan bij nieuwe concepten die hierbij opgang maken, zoals platformwerk, en goed opdrachtgeverschap.

Het aantal freelancers blijft groeien: +73% YTY 2015-2021

Vooraleer in de cijfers te duiken, definieert het rapport het begrip ‘freelancer’ uitgebreid. Zij omschrijven een freelancers als volgt:

Een freelancer is een zelfstandigen zonder personeel, die als zakelijke dienstverstrekker actief is op tijdelijke- of projectbasis, met uitzondering van de gereglementeerde of vrije beroepen.

Vlaanderen telt jaar na jaar meer freelancers concludeert SERV. De evolutie van het aantal freelance ondernemers gaat de afgelopen jaren onafgebroken in stijgende lijn: tussen 2015 en 2021 steeg het aantal met maar liefst 73% tot 206 018. De grootste sprong zien ze in 2021 met een toename van bijna 30 000 freelancers.

FIG 1: Groei in aantal freelancers per jaar in Vlaanderen

In Vlaanderen is de grootste groep onder de freelancers, met name 27% of 54 591 personen (zie FIG 2), actief in het segment ‘Managements- en bedrijfsadvies’. Een tweede grote groep, goed voor 22% of 45131 personen, is actief in het domein van ‘Communicatie, reclame, vormgeving en fotografie’. Samen maken zij de helft van het totaal aantal freelancers uit (49%). De derde grootste groep (16% of 33861 personen) situeert zich in het brede veld van de ‘IT-dienstverlening’.

FIG 2: Verdeling beroepsgroepen freelancers in %

Is er sprake van ‘verzelfstandiging’ van de arbeidsmarkt?

Met de onderstaande grafiek (FIG 3) illustreert SERV het antwoord op de vraag of er al dan niet een ‘verzelfstandiging’ van de arbeidsmarkt speelt. Het antwoord is duidelijk ‘neen’: de verhouding werknemers in loondienst vrs. zelfstandigen blijft al jaren schommelen rond 86% en 14%.

FIG. 3: Zelfstandigen in werkende bevolking van 20 tot 64 jaar Vlaams Gewest, 1999-2022, in %
(bron: EAK Statbel Algemene Directie Statisti–k – Statistics Belgium, bewerking Steunpunt Werk
en Statistiek Vlaanderen)

Binnen het segment zelfstandigen, zo meldt SERV, toont onderzoek van oa UNIZO wél aan dat de top 25 van meest voorkomende startersactiviteiten het voorbije decennium jaarlijks wordt aangevoerd door de NACE-5-digitcode ‘adviesbureaus op gebied van bedrijfsbeheer en -voering’. Ook de ‘overige zakelijke diensten’ en de ‘IT dienstverlening’ scoren hoog. Dit zijn activiteiten die typisch door freelancers worden ingevuld.

Het rapport legt gelijktijdig ook de link met een andere bredere trend in onze arbeidsmarkt. De voorbije decennia voltrekt zich namelijk op de arbeidsmarkten van hoge-inkomenslanden een verschuiving, waarbij het na-oorlogse standaard tewerkstellingsmodel terrein verliest. Dit proces van de-standaardisering houdt in dat het aantal mensen met standaard voltijdbanen afneemt, terwijl er tegelijkertijd een toename is van gedestandaardiseerde banen. Deze evolutie is nog niet op een eindpunt, en wordt versterkt door de economische context of plotse crisissen. Dit vormt mede de achtergrond van de verdere opkomst van de freelancers op de arbeidsmarkt. Aan de zijde van organisaties stelt SERV vast dat standaardjobs in toenemende mate plaats hebben gemaakt voor deeltijdse jobs, tijdelijke contracten, mini-jobs, flexi-jobs, interim jobs en freelance tewerkstelling. Wat deze met elkaar gemeen hebben, is een grote mate van flexibiliteit met als doel via flexibel (personeels)beleid sneller te reageren op plotse marktverschuivingen.

De verhouding werknemers in loondienst vrs. zelfstandigen blijft al jaren schommelen rond 86% en 14%.

SERV besteedt veel aandacht aan meer optimaal beheer van freelancers in organisaties

Total Talent Mangement, Strategische Workforce Planning en Goed Opdrachtgeverschap. Voor menig HR-directie en bedrijfsleider zijn dit tot heden (nog) geen vertrouwde begrippen. Maar, zo schrijft SERV, voor opdrachtgevers is nu post-covid schaarste het centrale thema geworden: hoe kom ik aan talent, op alle functies? Dat geeft aanleiding tot interne hr-strategieën zoals Total Talent Management, met een integratie van alle HR-processen op vast en flexibel vlak. Tegen deze achtergrond is ook Goed Opdrachtgeverschap het nieuwe kader om op een correcte manier om te gaan met externen.

SERV wijst op het belang van een strategisch onderbouwde beslissing bij het inschakelen van zelfstandige freelancers. Zo vermeldt SERV diverse onderzoeken en aanbevelingen waarbij organisaties worden aangespoord om een duidelijke visie te ontwikkelen over welke rollen en functies wel of niet kunnen ingevuld worden door extern ingehuurd personeel. Het is daarbij op zich denkbaar dat een freelancer kritische functies in een bedrijf uitoefent. Het is echter problematisch wanneer dit ondoordacht of zelfs onwetend gebeurt, wanneer bedrijven geen totaalzicht hebben en niet weten dat freelancers daar verantwoordelijk voor zijn.

Het uitbouwen van een specifiek proactief beleid dat gericht inspeelt op ondersteuning van de freelancers is niet mogelijk zolang er geen duidelijke uniforme definitie is. Het maakt dat er geen correcte statistieken en data beschikbaar zijn.

Wat nu?

SERV waarschuwt: het feit dat er geen uniforme of juridische definitie is van de freelancer bemoeilijkt het debat en vormt een uitdaging voor sociaal overleg. Maar, schrijft SERV, ook het uitbouwen van een specifiek proactief beleid dat gericht inspeelt op ondersteuning van de freelancers is niet mogelijk zolang er geen duidelijke uniforme definitie is. Het maakt dat er geen correcte statistieken en data beschikbaar zijn. Het maakt ook dat er geen kwalitatieve analyses gevoerd worden waarbij voor iedereen buiten kijf staat welke afgebakende positie freelancers innemen. Om een gericht beleid uit te bouwen zal deze werkvorm op grond van kwantitatieve en kwalitatieve data ingebed moeten worden in de bredere visievorming op de ontwikkeling van de arbeidsmarkt.

De bevindingen uit voorliggend rapport maken ook duidelijk dat beleidsmakers hierbij out of the box zullen moeten denken, want de inzet van freelancers is niet meer beperkt tot één enkel domein.

Bron: het nieuwe SERV onderzoeksrapport – 2023 dat kan je hier kan downloaden.

Lees ook :

• Dringend nodig: een duurzame visie op talentbeheer in de Zorg

• Over digital nomads, de ‘war for talent’ en auteursrechten

• Toekomst van werk: NextConomy stelt vijf concrete acties voor de arbeidsmarkt voor