‘Steeds meer verpleegkundigen worden zelfstandig’ kopt de Zondag. Klopt dat? NextConomy factcheck

“De voorbije vier jaar is het aantal zelfstandige verpleegkundigen in de Belgische zorgsector met 35% gestegen.” Dat lezen we bij een kop koffie en onze verse croissant op zondagochtend in de Zondag. En daarnaast: “In ziekenhuizen vind je geen zelfstandige verpleegkundigen, want dat zou tot schijnzelfstandigheid leiden. Onder andere de gratis dienstencheques voor huishoudelijke hulp maken het zelfstandigenstatuut in de zorg populair.” Klopt dat allemaal wel? NextConomy checkt de feiten.

35% groei per jaar? Objectieve en actuele cijfers over freelancers?

Feit. Het ontbreekt in ons land aan objectieve, actuele arbeidsmarktcijfers -over het aantal freelancers. Er zijn wél betrouwbare, up-to-date statistieken, onder andere van Steunpunt Werk en VDAB, over het aantal werkenden in loondienst, de werklozen, en alle bewegingen tussen deze groepen. Helaas zijn er geen vergelijkbare statistieken over mensen die uit loondienst gaan en als zelfstandige professional in een B2B omgeving hun loopbaan verderzetten. Freelancers zijn daarmee ‘de olifant in de kamer’: ze zijn er, hun aantal groeit, maar niemand die het fenomeen kan becijferen en monitoren zoals dat voor werknemers gebeurt.

Is dat een probleem? Ja, zeker wanneer krantenartikelen met percentages en onvolledige informatie schermen. Want als je naar absolute aantallen kijkt, wordt het beeld net wat genuanceerder. Volgens StatBel waren er in 2020 9.281 zelfstandige verpleegkundigen, dat is amper 10,47% van 88.644 werkenden in hoofdberoep en 3.149 in bijberoep (zie afbeelding).

Doe je daar 35% bij dan is de groei per jaar 1.087 zelfstandige verpleegkundigen. Een cijfer dat nogal meevalt, en dat bovendien in de realiteit netto lager kan liggen omdat het aantal stoppers, zelfstandige verpleegkundigen die weer in loondienst gaan, niet gekend is, en dus ook niet verrekend wordt.

Conclusie: door het ontbreken van een permanente en objectieve monitoring van het deel van de arbeidsmarkt waar de freelancers zich bevinden, zijn er geen actuele en correcte cijfers beschikbaar. De stelling is dus twijfelachtig.

Amper 10% van de verpleegkundigen werkt op zelfstandige basis in hoofdberoep. Indien 35% klopt, bedraagt de groei per jaar slechts + 1.087 zelfstandige verpleegkundigen.

Fig. 1 – StatBel, verzorgend personeel 2020

Bij deze nogmaals een oproep aan Jo Brouns, Pierre Yves Dermagne, Steunpunt Werk en andere poitici en academici om dringend werk te maken van een arbeidsmarktmonitoring die slaat op alle werkenden, in loondienst of als zelfstandige. Zij dragen allemaal bij aan het succes van organisaties in ons land. Bovendien zijn facts & figures nodig om objectief de realiteit weer te geven en een duurzaam en innovatief overheidsbeleid – en zeker ook hr-beleid in organisaties – op te zetten.

In ziekenhuizen vind je geen zelfstandige verpleegkundigen?

Feit: Deze bewering slaat nergens op; er zijn wél veel vacatures voor freelance verpleegkundigen in ziekenhuizen. Voor wie de moeite doet om op de websites van enkele ziekenhuizen of van intermediaire partijen te kijken, is dat meteen duidelijk.

Conclusie: deze bewering klasseren we als onwaar.

Het risico op schijnzelfstandigheid als je maar 1 klant hebt?

Feit. We hebben in België een wetgevend kader dat op zich vrij eenvoudig is, als men maar goed rekening houdt met de vier wettelijke criteria die er in staan:

De wil van de partijen zoals in de overeenkomst uitgedrukt
De vrijheid van organisatie van de werktijd
De vrijheid van organisatie van het werk
De mogelijkheid om hiërarchische controle (juridisch gezag) uit te oefenen

Conclusie: geen enkel criterium bepaalt dus het aantal klanten dat je als zelfstandige mag/moet hebben. De bewering dat er een risico op schijnzelfstandigheid ontstaat als je maar 1 klant hebt, klasseren we als onwaar.

Meer lezen over vermijden van schijnzelfstandigheid? Lees hier het verslag van de uiteenzetting over vermijden van schijnzelfstandigheid door expert Julie Van Kerckhoven tijdens de Dag van de Freelancer 2022. Je vindt er veel praktische do’s en don’ts.

Zelfstandigenstatuut populair, onder andere door gratis dienstencheques?

Feit. Uit het jaarlijks onderzoek Freelancer Focus van Unizo blijkt dat er in alle sectoren een groei is aan freelancers, dus waarom zou dit in de zorg anders zijn? Unizo berekende een groei van +20% in de periode 2018 – 2021 over alle sectoren heen, ook tijdens de pandemie, of misschien wel, nét door de pandemie.

Het probleem met de conventionele kijk op werk is dat het paradigma onder onze voeten is verschoven. Wat nu? Nu heeft talent de macht. En mensen beginnen te dicteren hoe, wanneer, waar en met wie ze willen werken. Werknemers beseffen dat ze bedrogen zijn door werkgevers die zekerheid en een leven lang werk beloofden. Nu worden werknemers wakker en beseffen dat zij zelf de baas moeten zijn over hun werk.

De toekomst van werk is daarmee al begonnen: er zullen steeds meer hoogopgeleide individuen zijn die interessante taken en projecten op korte en lange termijn zoeken, gericht op resultaten, niet op domme werknemerstevredenheid en levensverwachting. De dagen dat mensen bij je komen werken voor de pingpongtafel en de mooie kantine zijn voorbij.

Sommige freelancers zoeken die opdrachten zelf en gaan een rechtstreekse samenwerking met hun opdrachtgevers aan. Ze onderhandelen daarbij in alle vrijheid over het tarief en de voorwaarden voor die samenwerking. Anderen kiezen voor het gemak van werken via een intermediaire partij, een klassieke hr-dienstverlener of een FMS – Freelance Management System, die helpt bij de zoektocht naar opdrachten, en die administratief ondersteunt. Ook freelance talent is schaars en ligt niet zomaar voor het oprapen. Vandaar dat sommige intermediaire partijen extra’s in de strijd gooien om het beste talent aan te trekken. Maar gratis dienstencheques enkel en alleen omdat je freelancer bent, dat is er niet bij.

Conclusie: deze bewering moeten we dan ook als onwaar bestempelen.

Om de achterdeur dicht te houden, en een leegloop van hoogopgeleide, top talenten, van werknemer statuut naar een loopbaan als zelfstandige te vermijden, moeten organisaties een meer modern hr-beleid opzetten, dat tegemoet komt aan de verzuchtingen van hun medewerkers. Laat werknemers meer zelfsturend en meer ondernemend zijn, zelf bepalen waar, wanneer, hoe ze werken, hun passie laten volgen. Het zijn precies deze argumenten die uit elk onderzoek naar de motivatie van freelancers naar boven komen. Goed nieuws, toch? Want dit kan je als werkgever ook aanbieden aan je werknemers. Ook in de zorg.