Toekomstdenken als hefboom voor strategie, beleid en overleg

SERV-voorzitter Stijn Gryp verwelkomde de aanwezige deelnemers en benadrukte het belang en de kracht van toekomstdenken. Hij stelde dat deze aanpak organisaties en beleidsmakers helpt om bewuster om te gaan met veranderingen, onzekerheden en trends. In plaats van passief te reageren, biedt het een kader om actief richting te geven aan de toekomst. Aan de hand van methodieken zoals trendwatching, scenarioplanning, backcasting en design thinking stimuleert deze aanpak niet alleen langetermijndenken, maar daagt het ook bestaande vanzelfsprekendheden uit en opent het nieuwe perspectieven.

Van visie naar actie: strategisch scenariodenken

Marijke Verhavert, directeur bij innovatiebureau TomorrowLab, lichtte toe hoe organisaties strategische veerkracht kunnen opbouwen via scenariodenken. In een wereld waarin disruptie eerder regel dan uitzondering is, biedt haar methodiek helderheid en richting. Ze zet in op vier pijlers: bouwen aan toekomstbeelden, strategische opties ontwikkelen, robuustheid testen en innoveren op basis van nieuwe inzichten.

Via een outside-in benadering worden trends en onzekerheden in kaart gebracht. Vervolgens worden vier scenario’s uitgewerkt – zoals “Sustainable Slowdown” of “Life as a Service” – die als denkkaders dienen. In elk scenario wordt onderzocht of de huidige strategie nog houdbaar is, of dat er nood is aan bijsturing, innovatie of zelfs fundamentele koerswijziging. Deze techniek legt blinde vlekken en kansen bloot.

Verhavert hamert op de noodzaak van een flexibele mindset. De toekomst voorspellen is onmogelijk, maar scenario’s helpen wel om voorbereid te zijn. Organisaties met een hoge ‘foresight maturity’ blijken tot een derde winstgevender en groeien tweemaal sneller in marktwaarde. Haar advies: besteed met je hele team minstens tien procent van je tijd aan toekomstgericht denken.

De toekomst voorspellen is onmogelijk, maar scenario’s helpen wel om voorbereid te zijn.

Toekomstdenken: hefboom voor sociaal overleg

Als tweede spreker belichtte Rafael Peels, senior specialist bij de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO), hoe strategisch toekomstdenken ook relevant is voor het sociaal overleg. Binnen de ILO en haar netwerk van vakorganisaties wereldwijd, worden tools zoals horizon scanning, scenario-ontwikkeling en participatieve workshops ingezet om sociale partners toe te rusten voor de arbeidsmarkt van morgen. Uit oefeningen wereldwijd kunnen onder andere de volgende lessen worden getrokken:

• houd qua methode en thema’s rekening met de lokale context
• zorg dat leidinggevenden mee zijn in het verhaal
• werk toe naar een creatieve mindset
• investeer voldoende tijd en ruimte om met toekomstverkenningen aan de slag te gaan

Peels beschouwt toekomstdenken als intrinsiek democratisch en versterkend. Het stelt sociale actoren in staat om proactief in te spelen op trends zoals automatisering, klimaatverandering en de impact van AI. Het proces creëert bewustzijn, stimuleert langetermijndenken en bevordert samenwerking.

Organisaties met een hoge ‘foresight maturity’ blijken tot een derde winstgevender en groeien tweemaal sneller in marktwaarde.

Zijn boodschap is duidelijk: investeer in tijd, ruimte en leiderschap. Toekomstverkenningen zijn geen tijdverlies, maar strategische investeringen. “Wie vandaag tijd maakt voor toekomstdenken, bouwt een sterker sociaal overleg voor morgen”, aldus Peels.

De haven als toekomstlaboratorium

Als afsluitende spreker gaf Eva Burm van Port of Antwerp-Bruges een inkijk in hoe toekomstdenken structureel wordt ingebed in de werking van de haven. Als lid van het innovatieteam richt zij zich op het aspect ‘mens en cultuur’. Haar boodschap: toekomstdenken is geen geïsoleerd project, maar een voortdurende cultuurverandering. Dit proces krijgt vorm via initiatieven zoals het APICA digital twin-project, het Trendrapport Future of Work, een strategy Stress Test en risicoanalyses.

Onder de vlag van het Europese PIONEERS-project werkt de haven actief aan vier scenario’s om tegen 2050 klimaatneutraal te opereren. Elk scenario beschrijft een ander pad – van markgedreven evolutie tot overheidsgeleide revolutie. Via backcasting worden concrete, hedendaagse acties bepaald die ongeacht het scenario waardevol zijn – de zogenaamde “no regret moves”.

Burm benadrukt dat betrokkenheid van medewerkers essentieel is. De toekomst bouw je niet alleen met tools, maar ook met gedeeld eigenaarschap, creatief denken en durf. Het traject is belangrijker dan de eindbestemming: toekomstdenken als leerproces.

Toekomstdenken: een proces, geen project

Wat de drie sprekers delen, is het inzicht dat toekomstdenken geen lineair project is, maar een voortdurend leerproces. Het vereist een cultuur waarin verkennen, experimenteren en leren centraal staan. Door bewust te oefenen in omgaan met onzekerheid, bouw je als organisatie aan veerkracht en innovatievermogen.

Toekomstdenken is tegelijk analytisch en creatief, rationeel en visionair. Het biedt organisaties en beleidsmakers de ruimte om keuzes bewust te maken, voorbij de waan van de dag.

Het SERV-seminarie gaf een duidelijk signaal: wie de toekomst wil vormgeven, moet er vandaag al mee aan de slag. Met de inzichten van de drie experten werd duidelijk dat toekomstdenken niet alleen zinvol is, maar ook haalbaar mits inzet, oefening en samenwerking.

Toekomstdenken is geen lineair project, maar een voortdurend leerproces. Het vereist een cultuur waarin verkennen, experimenteren en leren centraal staan.

Lees ook :

• De toekomst van werk: speelt de mens nog een grote rol?

• AI en de toekomst van werk: “Europa moet werknemers centraal stellen.”

• Toekomst van werk: NextConomy stelt vijf concrete acties voor de arbeidsmarkt voor