Helft zelfstandigen heeft geen werkbaar werk door hoge werkstress

1 op 2 zelfstandige ondernemers hebben geen werkbare job. Dat blijkt uit het rapport ‘Vlaamse werkbaarheidsmonitor 2019 – zelfstandige ondernemers’ van de Stichting Innovatie & Arbeid (StIA). Freelancers zijn iets meer tevreden: 58% zegt dat zijn of haar werk werkbaar is.

Net zoals in 2016 heeft de helft van de zelfstandige ondernemers geen werkbaar werk, zegt het rapport van StIA. De doelstellingen van het Pact 2020 worden hierdoor niet gehaald. In het Pact 2020 spraken de sociale partners en de Vlaamse regering af om het aantal werkbare jobs voor ondernemers te doen stijgen tot 55% dit jaar. Werkdruk en stress zijn de boosdoeners.

De werkbaarheidsgraad bij freelancers in de intellectuele diensten ligt hoger dan bij ondernemers: 58%. Maar ook hier zijn er een aantal kanttekeningen. Ruim een kwart (28,7%) heeft problematische werkstress en nog eens een kwart (26,6%) heeft problemen om werk en privé met elkaar te combineren. Vooral werkdruk (40,4% problematisch) en emotionele belasting (23,7%) bedreigen de werkbaarheid van de job. Die cijfers komen uit het rapport van 2017. Pas volgend jaar publiceert StIA de nieuwe resultaten.

Wat betekent werkbaar werk?

De term werkbaar werk werd vijftien jaar geleden gelanceerd door de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV). Werkbaar werk is werk waarvan je niet overspannen of ziek wordt, dat boeiend en motiverend is, dat voldoende kansen biedt om bij te blijven en voldoende ruimte laat om werk en privéleven te combineren.

Werkbaarheidsdimensies zelfstandige ondernemers

Vier werkbaarheidsdimensies bepalen de werkbaarheidsgraad. Het gaat over leermogelijkheden, werk-privébalans, motivatie en werkstress.

Figuur: Aandeel zelfstandige ondernemers met werkbaarheidsknelpunten

Het aandeel werknemers met werkstressklachten is sinds 2013 gevoelig gestegen (van 33 naar 37%). Werkstress vormt duidelijk het belangrijkste werkbaarheidsknelpunt. De situatie van ondernemers verschilt nauwelijks van deze van werknemers.
Drie op de tien zelfstandigen heeft het moeilijk om werk en privé in evenwicht te houden. De vooruitgang die in 2013 geboekt werd (van 35% in 2010 naar 32% in 2013) blijft behouden. Toch is dit nog steeds het tweede grootste werkbaarheidsprobleem. Bovendien combineert een op de vijf zelfstandigen een werk-privéconflict met werkstressklachten.
Negen op de tien ondernemers zijn gemotiveerd aan het werk. Een minderheid (10%) kampt met motivatieproblemen, maar die groep is wel toegenomen ten opzichte van de nulmeting in 2007 (8%).
De leermogelijkheden zijn er de voorbije jaren op vooruitgegaan. Slechts 3,5% van de ondernemers heeft een problematisch leertekort. Beduidend meer zelfstandigen investeren bovendien in vorming en bijscholing. Toch is er hier nog ruimte voor verbetering. In 2018 hebben vier op de tien ondernemers geen bijscholing gevolgd.

Waarom werkstress bij zelfstandige ondernemers?

Voor de toegenomen werkdruk- en stressproblemen zijn uiteenlopende oorzaken aanwijsbaar:

de periode 2014-2019 is volgens de kmo-barometer een periode van groeiende economie. Een hoogconjunctuur zorgt voor een goed gevuld orderboekje en een toenemend werkvolume.
tegelijk is er sprake van een krapte op de arbeidsmarkt. Vacatures geraken niet ingevuld. Hierdoor moet de ondernemer zichzelf ‘stretchen’ om alles te bolwerken.
de continue stroom aan veranderingen in businessmodellen en werkmethoden door continuous improvement, digitalisering, e-commerce, cybersecurity, GDPR … zorgen voor onzekerheid en vragen heel wat flexibiliteit.
de continue bereikbaarheid en de stroom aan informatie en prikkels van alomtegenwoordige smartphones en andere IT-devices in de bedrijfscontext én de privésfeer zetten de mentale veerkracht op de proef.
de toegenomen assertiviteit en soms ook agressiviteit van klanten, patiënten … zet ondernemers ook emotioneel onder druk.

Waarom werkstress bij freelancers?

Freelancers in Vlaanderen staan voor verschillende uitdagingen bij de organisatie van hun werk. In bepaalde gevallen staat hun verdienmodel onder druk door een neerwaartse tarievendruk. De continue zoektocht naar klanten zorgt voor onzekerheid over toekomstig werk en inkomen. Soms ontbreken contracten of bevatten ze valkuilen (bv. rond intellectuele eigendom, betalingstermijnen) of zijn ze te nemen of te laten. De grens tussen freelancewerk en schijnzelfstandigheid is soms dun. Daarnaast springen de voordelen op het werk en de verschillen in statuut in het oog tussen de zelfstandige freelancer en de vaste medewerker in loondienst bij eenzelfde opdrachtgever.

Lees het volledige rapport Vlaamse werkbaarheidsmonitor 2019 – zelfstandige ondernemers van de Stichting Innovatie & Arbeid (StIA).