Technologie voor werkbaar werk in de zorg- en welzijnssector

Nieuwe technologieën zoals digitale werkinstructies en slimme tilhulpsystemen kunnen de werkbaarheid van zorgjobs aanzienlijk verhogen. In het voorjaar van 2024 stelde VLAIO de proeftuin ‘Technologie voor werkbaar werk in de zorg- en welzijnssectoren’ voor. Met steun van de Vlaamse Regering zetten Vlaamse onderzoeksinstellingen pilootprojecten op voor een toekomstbestendige werkomgeving in de zorg.

Dankzij baanbrekende technologische ontwikkelingen staat de zorg- en welzijnssector voor een revolutie. Van remote assistance tot exoskeletten: deze innovaties beloven niet alleen de kwaliteit van zorg te verbeteren, maar ook de werkbaarheid van de jobs binnen deze sector ingrijpend te transformeren. Door onder meer routinematige taken te automatiseren en realtime monitoring mogelijk te maken, kunnen zorgverleners efficiënter werken en beter inspelen op de behoeften van patiënten.

Uitdagingen in zorg- en welzijnssector

Deze nieuwe technologieën zijn een essentieel element geworden om de werkzaamheidsgraad in de zorg- en welzijnssector op te krikken én om meer zorgmedewerkers aan de slag te houden. Een werkbare job is synoniem met weinig stress, een boeiend en motiverend takenpakket, blijvend bijleren en aandacht voor een gezonde werk-privébalans. Zeker in de zorg is dit een grote uitdaging, rekening houdend met de stijgende vraag naar zorgende handen door een vergrijzende bevolking, de krapte op de arbeidsmarkt (per 100 mensen die de Vlaamse arbeidsmarkt verlaten, stromen slechts 82 jongeren in), een toenemende emotionele belasting en de snel veranderende technologische ontwikkelingen die bijscholing vereisen.

Proeftuin technologie voor werkbaar werk

Via het VLAIO-project ‘Technologie voor werkbaar werk in de zorg- en welzijnssectoren’ bundelen verschillende Vlaamse onderzoekscentra de krachten om via pilootprojecten in technologische innovatie de werkbaarheid te verhogen in onder andere kinderopvang, jeugdhulp, ouderen- en gehandicaptenzorg. Deze proeftuin werd in het voorjaar van 2024 gelanceerd en loopt tot eind 2026. De Vlaamse Regering maakte via VLAIO 3,16 miljoen euro vrij voor dit project.

Vijf pilootprojecten

De onderzoeksinstellingen Flanders Make en imec staan samen met de hogescholen Thomas More, PXL en UCLL in voor de uitvoering van deze proeftuin. Zij zullen technologiedemonstratoren bouwen en hun inzichten delen via allerhande communicatieacties en events. Daarnaast zetten ze minstens vijf pilootprojecten op in diverse Vlaamse zorgvoorzieningen. De focus ligt daarbij op de geregionaliseerde zorg- en welzijnssector, meer bepaald kinderopvang, jeugdhulp, ouderenzorg en gehandicaptenzorg.

In een eerste fase brengen bevragingen de noden en behoeften van zorgvoorzieningen rond werkbaar werk in kaart. Deze vormen de input voor de ontwikkeling van relevante technologie-demonstratoren. Positief geëvalueerde technologieën (of succesvolle ‘proof-of-concepts’ uit het werkveld) worden opgenomen in een van de pilootprojecten. Via een doorlopende oproep kunnen zorgvoorzieningen zich aanmelden voor een pilootproject.

Alle uitgevoerde pilootprojecten krijgen een gedetailleerd draaiboek dat andere zorgvoorzieningen moet helpen bij het in gebruik nemen van technologieën. Zo blijft de impact van de proeftuin ook na de gefinancierde periode gegarandeerd.

Technologie in de praktijk

Vandaag werken onderzoeks- en zorginstellingen al hard aan de ontwikkeling van innovatieve technologieën die het werk van zorgpersoneel werkbaar kunnen maken. Een greep uit inspirerende praktijkcases (met tussen haakjes de onderzoeksinstelling die het project uitwerkt):

Stressmonitoring (Ugent-imec): fysieke stresssymptomen – zoals een hoge hartslag of aanhoudende hoofdpijn – worden via een wearable device systematisch gemeten, zodat de (gedurende een langere periode) gemeten data als basis dienen voor doeltreffende stressmanagement.
VR-bril als opleidingsinstrument om klinisch redeneren aan te leren (PXL): via deze technologie kan een patiënt die een minder mobiele toekomst tegemoet gaat, stapsgewijs voorbereid worden op zijn toekomstige beperkingen. Een zorgverlener of lesgever kan aan den lijve ondervinden wat het is om hoogsensitief te zijn. Of een professional die zich met woningaanpassingen bezighoudt, kan virtueel door een huis bewegen, bijvoorbeeld als rolstoelgebruiker.
Lichte exoskeletten (Thomas More): met al dan niet gemotoriseerde, lichaam ondersteunende exoskeletten krijgen zowel zorgmedewerkers als patiënten extra bewegingsruimte. Denk bijvoorbeeld aan een actieve elleboogbrace, een passief handmodel of een schouderstabilisatie.
Patiëntenrevalidatie via VR en bijhorende loopband (UCLL): dankzij deze technologie wordt het werk van kinesisten verlicht, omdat patiënten na een verlamming in een gecontroleerde omgeving – een loopband met VR-bril – op een veilige manier kunnen revalideren. Via een VR-bril krijgen de patiënten een simulatie waarbij ze opdrachten moeten uitvoeren tijdens het wandelen of lopen.
Ergonomiemonitoring in realtime via sensoren of beelden (Flanders Make): tijdrovende fysieke observatiemethodes om fysieke belasting bij zorgmedewerkers te beoordelen, wordt vervangen door off- en online risicobeoordelingsmethodes en software voor het ergonomisch ontwerpen van werkposten.

Deze en andere technologieën – denk bijvoorbeeld aan intuïtieve elektrisch rij-ondersteuning bij zowel verrijdbare actieve stalift als passieve tillift – worden verder aangepast om te voldoen aan de specifieke noden van zorgverleners. De ambitie is om zorgtechnologie op maat te ontwikkelen, die in pilootprojecten wordt getest en geperfectioneerd.

Innovatie gaat trouwens verder dan de hierboven vermelde praktijkcases. In het kader van werkbaar werk kijken zorginstellingen ook naar elementen als kleinschalig wonen, een multidisciplinaire aanpak met andere sectoren en innovatieve architecturale inrichting zoals het ‘Light Reflectance Value’-concept (waarbij oppervlakken met een hogere LRV, zoals lichte kleuren, de omgeving helderder en veiliger maken).