"Exploring the future of work & the freelance economy"
SLUIT MENU

Je hoeft geen zelfstandige te zijn om te kunnen freelancen. Een blik achter de coulissen.

Freelancing is booming business. Freelancers leveren allerlei prestaties onder steeds verder uiteen waaierende werkomstandigheden en formules. Statistisch en politiek gezien lijkt de groep freelancers vandaag nog moeilijk onder één specifieke categorie te vatten.

Hippe terminologie en een veelheid aan mogelijkheden

Op de lijn met als uitersten de vast benoemde medewerkers op de loonlijst enerzijds en de zelfstandigen in hoofdberoep anderzijds vinden we allerlei soorten freelancers. Zoals Marleen Deleu eerder al schreef zien we in de gig-economy nu zowel ‘quasi-employees’ als ‘quasi-self-employed’ de revue passeren. Interim-managers, ICT-based mobile workers, independent pro’s,  zelfstandige contractors, crowd workers, on demand workers, portfolio workers, projectwerkers, autonome werkers, internationale digital nomads,  slashers’ … het lijstje met hippe termen houdt niet op. Er gaan zelfs stemmen op om sommigen hiervan in een derde, hybride statuut te vatten. Freelancen verwijst niet altijd naar een juridische status, voor sommigen is het eerder een bepaalde manier van werken en leven.

De mix aan mogelijkheden qua uurregelingen, autonomie, werkomstandigheden en statuten is  behoorlijk gevarieerd. Je hebt freelancers die als zelfstandige vooral de maximale autonomie en een volledig vrije zelforganisatie zoeken, anderen zoeken afwisseling en willen zich voortdurend  verder vervolmaken via opeenvolgende projecten bij steeds wisselende klanten. Velen melden zich aan bij uitzendkantoren in hun activiteitsveld. Of ze besteden hun administratie uit. TCP Solutions bijvoorbeeld is gespecialiseerd is in het leveren van volledige payroll services, compliance en contractmanagement in 12 Europese lidstaten. Werkgevers en particuliere dienstverleners worden er administratief bijgestaan om hun flexibele arbeidsrelatie in alle wettelijkheid te organiseren.

Nog andere zelfstandigen verenigen zich in kleine onderlinge netwerken die hen specifieke diensten bieden en nieuwe klanten aanreiken. En dan hebben we het nog niet over Jellow,  Pro-Unity, Ikbeneenfreelancer.com of andere intermediaire internet marktplatformen die vraag en aanbod van (freelance)werk met elkaar willen verbinden.

Freelancer zijn maar geen zelfstandige, kan dat?

Er zijn ook  veel werkkrachten die de stap naar zelfstandig ondernemerschap bewust niet willen of nog niet kunnen zetten. Welke opties heb je als niet-zelfstandige als je voor jezelf een leuke ‘freelance’ opdracht ziet, maar zelf (nog) geen BTW nummer hebt?

Het is (gelukkig) niet nodig om meteen zelfstandige te worden om als ‘freelancer’ aan de slag te kunnen gaan.

Onbelast bijklussen

Wie in zijn vrije tijd tegen betaling bijklust, mag sinds 15 juli 2018 onder bepaalde voorwaarden tot 6.130 euro per jaar bijverdienen zonder dat hij daarop belastingen of sociale bijdragen hoeft te betalen.  Maar niet iedereen kan zomaar onbelast bijverdienen: het moet gaan om: occasionele klusjes bij medeburgers, werk bij een vereniging, bijverdiensten via erkende deelplatformen.  Alle informatie vind je hier.

Andere opties

Je kan ook werken via een overkoepelend (interim)bedrijf met een payrollsysteem of via een coöperatie. Net zoals zelfstandige freelancers ga je dan zelf op zoek naar je opdrachten, maar je werkt wel met een tussenschakel. Deze intermediair neemt jou voor de duur van de opdracht als het ware in dienst als werknemer. Hiervoor moet je soms  een commissie betalen. Laten we eens een bezoekje brengen aan twee grote spelers in dit domein.

Tentoo – liever uitzendkracht dan zelfstandige

Elke freelancer die een tijdelijke prestatie wil leveren aan een opdrachtgever kan zich online bij dit payrollkantoor inschrijven. Dan wordt hij via de wetgeving op de uitzendarbeid ‘op papier’ een Tentoo-werknemer voor de duur van die opdracht. Tentoo betaalt de freelancer en Tentoo factureert de opdrachtgever. Naast Tentoo zijn er  nog andere vergelijkbare payrolling uitzendkantoren: denk daarbij aan Amplo, Accent Payroll,  Payproservices van Artistsunited,  Payroll-professionals enz.

Bij zijn oprichting, 20 jaar geleden, was Tentoo vooral populair in artistieke middens. “Maar wij stonden altijd open voor alle soorten functies en projecten. Enkel in de maritieme sector en in de bouwnijverheid mogen wij wegens extra wettelijke voorzieningen niet tussenkomen.“ legt Anke Bormans uit.

Tentoo is namelijk de rechtsopvolger van het ‘Sociaal Bureau voor Kunstenaars’. Tentoo verwelkomt niet alleen kunstenaars maar ook jobstudenten, gepensioneerden of al wie op freelance basis (artistieke) opdrachten van korte duur doet.

Anke Bormans  vervolgt: “Voor een iemand die slechts sporadisch werkt en eerder lage vergoedingen ontvangt, loont het niet de moeite om zelfstandig te worden. Startende zelfstandigen en freelancers die onzeker zijn over hun aantal klanten en opdrachten zijn eerder gebaat bij onze laagdrempelige oplossing.”

Als dit na verloop van tijd toch blijkt mee te vallen, dan kunnen ze bij Tentoo zelfs overschakelen naar een volwaardig zelfstandig statuut: “Want ook voor zelfstandigen hebben we een administratief en sociaal dienstbetoon ontwikkeld.”

Andere freelancers willen niet noodzakelijk doorgroeien: “Sommigen willen zich gewoon kunnen focussen op hun kernactiviteit. Via onze payrollservice ontzorgen wij hen op het vlak van het debiteurenbeheer, de administratie en de boekhouding.”

6200 freelancers regelen vandaag minstens 1 opdracht per jaar bij Tentoo en daar tegenover staan 2100 actieve klanten ofte opdrachtgevers. “De freelancer beslist zelf waar, wanneer, hoe, voor wie en voor welk tarief hij een interim-opdracht vervult. Maar hij geniet van de volledige sociale bescherming van het werknemersstatuut. De plichten van het zelfstandigenstatuut kan hij naast zich neerleggen.”

“Als freelance uitzendkracht geniet je bij ons dezelfde rechten (en plichten) als eender welke ander interimaris.”  Kenmerken? “Je hoeft je geen zorgen te maken om belastingen of sociale bijdragen. Je bouwt als werknemer van Tentoo rechten op in het werkloosheids- en pensioenstelsel. Je bent automatisch verzekerd tegen arbeidsongevallen. Je hebt recht op betaalde ziektedagen, feestdagen, gezinsbijslag, invaliditeitsuitkering, klein verlet, enz.  Je ‘loon’ wordt snel uitbetaald, zonder enig debiteurenrisico. Je hebt slechts een minimale administratieve last en Tentoo begeleidt je daar zelfs bij. Je krijgt via je ‘My Tentoo account’ op elk moment toegang tot je dossier met al je sociale documenten, loonbrieven, fiscale fiches, werkoverzichten … En als je bij het eind van je opdracht nog geen andere opdracht hebt krijg je een C4-document voor de RVA.”

Als freelance uitzendkracht geniet je bij Tentoo dezelfde rechten (en plichten) als eender welke ander interimaris.

Juridisch gezien ontstaat een driehoekrelatie: er komt naast de opdrachtgever en de freelancer  een derde partij bij. Zo ontstaat een relatie tussen het payrollkantoor en de opdrachtgever enerzijds en een relatie tussen de ‘freelancer’ en het payrollkantoor anderzijds. “Als uitzendkracht krijg je een netto salaris en van je brutoloon worden de wettelijke RSZ-bijdragen en belastingen betaald.” legt Anke Bormans verder uit.

Het verdienmodel van Tentoo is eenvoudig en transparant. Tentoo rekent per factuur een administratiekost aan en die wordt uitgedrukt als een coëfficiënt ten opzicht van het bruto salaris. Het komt er voor de freelancer vooral op aan om te beseffen dat het bedrag dat hij met de opdrachtgever afspreekt een bruto-bedrag is en dat hij van Tentoo een netto-bedrag zal ontvangen, na aftrek van de sociale zekerheidsbijdragen en de Tentoo-commissie. De hoge patronale lasten in België leiden er wel toe dat het factuurbedrag aan de opdrachtgever wel 2,5 tot 3 keer hoger kan liggen dan het netto salaris.

“Maar er zijn dus nooit andere kosten voor de freelancer. Alleen het contract tussen de freelancer en zijn opdrachtgever vormt voor Tentoo de basis voor de loonberekening en de facturatie.”

Deze werkwijze biedt ook evidente voordelen voor opdrachtgevers. Want Tentoo treedt op als juridische werkgever voor hun tijdelijke medewerkers en neemt ook de sociaalrechtelijke risico’s van hen over. Tentoo voert alle personeelsadministratie,  verzekert de medewerkers en is beschikbaar voor alle inlichtingen. Dit alles kan bovendien zelfs volledig elektronisch gebeuren via ‘My Tentoo’.

Steun vanwege de vakbond

Ook van vakbondswege kan deze werkwijze op begrip rekenen. Ine Hermans van ACV Cultuur stelt:  “Conform de wet op de uitzendarbeid en interimkantoren beschikken Tentoo en het Sociaal bureau voor Kunstenaars over een erkenning om losse werkkrachten of artiesten via interimarbeid tewerk te stellen. Deze ‘interim-werknemers’ genieten inderdaad dezelfde loon-en arbeidsvoorwaarden als vaste’ werkkrachten.  Discriminatie is verboden. De ondernemingsraad  kan de interimarbeid controleren en van nabij opvolgen en interimmers kunnen zelfs vertegenwoordigd worden door syndicaal afgevaardigden. Ze kunnen ook gebruik maken van de dienstverlening van het sociaal fonds uitzendkrachten en kunnen onder bepaalde voorwaarden een eindejaars- en vakbondspremie krijgen.“

SMart.be – een coöperatief netwerk voor freelancers

SMart staat voor Société Mutuelle pour Artistes,  opgericht in 1998 als een vzw die de administratie en boekhouding voor kunstenaars en andere creatievelingen beheerde.  SMart werd in 2011 ook een SBK (sociaal bureau voor kunstenaars).  Maar wat oorspronkelijk een kleine vzw was voor kunstenaars vervelde in 2016 tot een coöperatieve vennootschap met een sociaal oogmerk. SMart wil zo ondermeer freelancers begeleiden en ondersteunen bij het (administratieve) beheer van al hun professionele activiteiten.  Directeur Sandrino Graceffa en projectverantwoordelijke Sarah de Heusch geven ons tekst en uitleg.

Smart streeft er naar in Europa een coöperatief netwerk uit te bouwen voor freelancers en andere ondersteunende organisaties. Hiervoor baseert het zich expliciet op de waarden van de coöperatieve beweging en de sociale economie: participatief bestuur, solidaire autonomie en mutualisering van middelen.  SMart wil de groeiende groep  ‘autonome werkers’ een alternatief bieden voor het individuele zelfstandig ondernemerschap. ”Daarbij willen we ook de sociale, economische, fiscale en juridische bescherming van onze leden en de erkenning van hun sociaal en economisch nut bevorderen, zowel op Belgische als Europees niveau.” Ook het bevorderen van solidariteit en samenwerking tussen leden, partners en opdrachtgevers is een belangrijke kernmissie.

SMart wil de groeiende groep  ‘autonome werkers’ een alternatief bieden voor het individuele zelfstandig ondernemerschap.

SMart staat dus werkelijk open voor alle soorten freelancers. Zowel de persoon die een paar keer per jaar in bijberoep een opdrachtje aanneemt, als de hardcore fulltime IT-specialist die al jaren project na project afwerkt. Smart heeft overigens ook een eigen uitzendkantoor, ‘Interimpaleis’ genaamd, maar organiseert  relatief weinig tewerkstelling langs deze weg.

20.000 vennoten in België – freelancer zonder zelfstandigenstatuut

Momenteel telt SMart in België bijna 20.000 actieve vennoten (voornamelijk in Brussel en Wallonië)  en een 200-tal eigen werknemers. De activiteiten van de Belgische vennoten genereren samen een jaaromzet van bijna 200 miljoen euro.

SMart stelt zijn  vennoten in staat om te werken als ‘freelancer zonder zelfstandigenstatuut’, via een payrollsysteem. Zo hoeft de freelancer in hoofd- of bijberoep geen zelfstandige te worden en zich niet te bekommeren om de administratieve rompslomp. Hij staat enkel in voor de volledige autonome ontwikkeling van zijn eigen zaak en zijn inkomen. Dat haalt hij via prestaties voor zijn eigen klanten in uiteenlopende sectoren: de creatieve industrieën, consultancy, artistiek of ambachtelijk werk… Belangrijkste voordelen: “Je bent beschermd tegen faillissement van je klant en je factuur wordt binnen de 7 dagen betaald.”

Voor de duur van een dergelijk project kan de freelancer zich als SMart-werknemer dan een loon laten uitbetalen. Dat loon wordt volgens de normale wegen fiscaal belast en geeft recht op sociale zekerheid. Want in ruil voor hun hogere sociale bijdragen dan die van zelfstandigen krijgen de werknemers ook een betere sociale bescherming, te beginnen met werkloosheidsvergoeding.

Niet gratis

Voor die dienstverlening wordt op elke factuur een bijdrage van 6,5% ingehouden. Eenmaal de freelancer een concreet akkoord heeft met een externe klant zorgt Smart voor de bestelbon en neemt Smart heel de financiële, fiscale en sociaal-juridische administratie uit handen. Het is er SMart in zekere zin om te doen om de maximale autonomie van de zelfstandige te verzoenen met de maximale sociale bescherming van de werknemer. Wat meteen ook betekent dat Smart geen voorstander is van dat mogelijk derde hybride statuut tussen zelfstandige en werknemer.

Vanaf vorig jaar moeten de gebruikers van de SMart-dienstverlening intekenen op een jaarlijks coöperatief aandeel van 30€. Hierdoor dragen ze bij aan het kapitaal en de groei van de nieuwe diensten. Een grote troef en aantrekkingspool is bijvoorbeeld het garantiefonds dat er voor zorgt dat de lonen ten allen tijde tijdig kunnen uitbetaald worden, onafhankelijk van het feit of de klant van de freelancer zijn factuur al betaald heeft.

Kritische vakbonden

Vanuit syndicale middens krijgt SMart wel enige kritiek te verduren voor zijn aanpak. Treedt SMart wel echt consequent op als werkgever als je weet dat die werknemers nogal “autonoom” hun eigen ding doen?  Strictu senso is SMart misschien eerder een schijnwerkgever die totaal geen toezicht houdt? Wat met het arbeidsreglement en de wettelijke arbeidsduur? Worden de wettelijke minimumlonen wel gerespecteerd? Onder welk paritair comité vallen ze? En nog een resem andere technische twijfels en vermoedens van onwettelijk handelen. Ine Hermans van ACV Cultuur bezorgde ons hierover een degelijke technische nota met pertinente vragen en sociaal-juridische bezwaren.

De wetgeving is niet aangepast aan de realiteit

Directeur  Sandrino Graceffa, een Fransman die Smart.be al sinds 2014 leidt, is het intussen gewoon om dergelijke vragen en twijfels te moeten counteren. Anderzijds heeft hij wel toe dat zijn voorgangers dit misschien wel eens naïef of amateuristisch hebben aangepakt.

de klassieke arbeidswetgeving is niet meer aangepast aan de vele nieuwe werkvarianten – Sandrino Graceffa, directeur SMart

Hij argumenteert meteen dat de klassieke arbeidswetgeving niet meer aangepast is aan de vele nieuwe werkvarianten. Er is meer flexibiliteit nodig in het concept “loontrekkende”. Hij geeft ook aan dat Smart als disruptieve speler inspeelt op een duidelijke behoefte van vele autonome freelancers en dus nu eenmaal de grenzen van bijvoorbeeld de ondergeschiktheid, artikel1bis van de RSZ-wet of de regels rond arbeid voor bepaalde tijd moet aftasten. “In de plaats van politieke lobby-acties om de arbeidswetgeving aan te passen doen wij inderdaad sociale experimenten rond zaken die wettelijk misschien nog niet voor de volle 100% geregeld zijn.”

“Maar waarom is ‘economische afhankelijkheid’ niet voldoende als bewijs van ondergeschiktheid?” kaatst hij de bal terug. De sociale inspectie kan ons eigenlijk nooit iets verwijten. Er worden effectief prestaties geleverd volgens een formeel arbeidscontract, daar wordt correct voor betaald , de nodige sociale zekerheid bijdragen worden doorgestort en ga zo maar door.”

Hij voegt er meteen aan toe: “Wat de arbeidsurenwetgeving betreft, is het inderdaad soms een delicate dans op een slappe koord. Want bij creatievelingen is de grens tussen arbeidstijd en privétijd vaak flinterdun.”  En sommige “slashers” zijn tegelijkertijd bezig met verschillende projecten in diverse sectoren in diverse landen: het is technisch onmogelijk om voor elke prestatie van onze duizenden werknemers telkens het juiste barema van het juiste paritair comité toe te passen. Wanneer wordt voor zo’n mensen een apart comité opgericht?”

“Wij doen anderzijds alles om sociale dumping te vermijden,  je kan in ons online systeem geen opdracht invoeren die minder dan het wettelijke minimumloon oplevert. Anderzijds hebben wij ook al eens met succes geëist dat een groot bedrijf onze ”smarters” de zelfde loonvoorwaarden zou bieden als de daar aanwezige vaste werkkrachten. Uiteindelijk handelen wij hier allemaal in het belang van de freelancer, die als vennoot ook lid is van de coöperatie.”

Voor SMart staat het vast dat autonome werkers in hun, soms precair, bestaan een optimale sociale bescherming en zekerheid nodig hebben en dat het werknemersstatuut hiervoor de beste garanties biedt.

Nog veel vragen onbeantwoord

In de praktijk blijven veel vragen onbeantwoord. Hoe moet het ondergeschiktheidselement van de arbeidsovereenkomst geëvalueerd worden? Hoe strikt moeten we de uitzondering voor kunstenaars in Artikel 1bis uit de RSZ-wet interpreteren? Hoe ga je in de praktijk om met brutoloon, onkosten en netto voordelen?

Het is niet aan Nextconomy om hier en nu dit sociaal-juridisch “dispuut” tussen SMart en de vakbondsorganisaties te beslechten. We stellen met jou vast dat de meningen kunnen uiteenlopen en dat onze wetgeving hier en daar op de realiteit achterop hinkt. Maar we twijfelen geenszins aan de goede intenties van beide partijen.

Geen onderscheid meer, iedereen gelijk op de werkvloer?

Bij het ACV is men er zich bij monde van Ine Hermans overigens goed van bewust dat  freelancers ook bescherming nodig hebben en samen sterker staan: “Het is voor een individuele freelancer lastig om assertief voor zichzelf op te komen tegenover zijn opdrachtgever, zeker bij discussies over gepresteerde werkuren of vergoedingen. Freelancers werken vaak op dezelfde werkvloer als de vaste werknemers en ondervinden ook alle gevolgen van economische beslissingen van bedrijven.”


Payroll is eigen selecties van bedrijven contracteren via een uitzendformule; deze personen worden dus als uitzendkracht via een uitzendkantoor ter beschikking gesteld aan de inhurende klant. Hierbij is er geen onderscheid of de kandidaat wel of niet freelancer is op het ogenblik dat hij uitzendkracht wordt, de impact daarvan is voor zijn/haar rekening.

Contractmanagement is het contracteren van zelfstandige freelancers door een contractmanagementbedrijf of broker, dat namens de opdrachtgever alle administratie afhandelt van de freelancers. De freelancers blijven zelfstandigen, enkel de administratie wordt gecentraliseerd. TCP is een dergelijk bedrijf.

Loonverwerking is wat sociale secretariaten doen voor werkgevers, nl. het verwerken van de prestaties en bijhorende salarisadministratie van werknemers namens een werkgever om de correcte uitbetaling van de lonen mogelijk te maken.


 

Philip Verhaeghe
Philip Verhaeghe is een onafhankelijk governance adviseur en een freelance redacteur over ondernemerschap en bestuur voor vakbladen, bedrijven en organisaties. Onderzoekt zowel de nieuwste trends als de klassieke uitdagingen die het verschil kunnen maken in de bestuurskamer of het directiecomité. Is als freelance redacteur ook actief voor onder meer Bestuurder”, “Guberna” en “Etion”. Werkte als algemeen secretaris voor VKW, het Instituut voor Bestuurders, Corgo en RNCI. Bekijk alle berichten van #Philip Verhaeghe